Dansen met een virus?
Wat leren we van het besturen van zorg tijdens de Corona-pandemie?
Op 30 september organiseerden Bert de Graaff en Roland Bal, onderzoekers en beide verbonden aan de Erasmus School of Health Policy & Management, samen met collega’s een hybride symposium getiteld “Dansen met een virus?” Tijdens dit symposium presenteerden zij de eerste resultaten van hun lopend onderzoek naar bestuur en beleid in de zorg tijdens de pandemie. Het werd een zeer inspirerende bijeenkomst, waarbij zorgverleners aan het denken werden gezet over hoe (de organisatie van) goede zorg tijdens een pandemie er uit ziet.
Voor www.ditisgoedezorg.nl blikken Bert en Roland terug op dit symposium.
Vanaf het begin van pandemie in maart 2020 zijn wij als onderzoekers in de gelegenheid geweest om over de schouders van bestuurders, managers en professionals in de crisis-organisatie van de zorg mee te kijken. Dit begon tijdens de eerste golf van de pandemie in de regio Rotterdam, maar naarmate de pandemie vorderde, en met de tweede golf de druk op de zorg duurzaam hoog bleef, verschoof onze focus naar het regionale niveau, en dan specifiek naar het Regionaal Overleg Acute Zorgketen (ROAZ) in haar landelijk en lokale context. Door rond te hangen (480 uur aan observaties), te kletsen (164 gerichte interviews), te lezen en te reflecteren met onze participanten proberen we geen evaluatie van de crisis-organisatie in de zorg te bieden, maar vooral te duiden wat er nu precies gebeurd is en daarop, samen, te reflecteren wat het goede om te doen zou zijn. Hoe kan het besturen van zorg zich aanpassen, adaptief zijn, in pandemische tijden? Op 30 september 2021 organiseerden wij naar aanleiding van ons nog lopend onderzoek een hybride symposium waar wij met de sprekers en het publiek de eerste resultaten van ons onderzoek deelden. We waren expliciet niet op zoek naar enkelvoudige oplossingen of antwoorden, maar wilden graag, in de woorden van Kim Putters, de ‘meervoudige crisis’ die COVID is in haar gelaagdheid laten spreken.
We trapten daartoe af met twee presentaties over het bestuurlijk niveau van de crisis-organisatie. Ernst Kuipers (Erasmus MC, LNAZ) benadrukte het belang van de opgezette crisis-organisatie in de zorg, waaronder het spreiden van patiënten tussen regio’s. Bert de Graaff (EUR) besprak vervolgens hoe het aanpassen van de acute zorg in en door de crisis-organisatie ook wringt met het huidige zorgsysteem. Miriam Struyk (PAX) deelde in een aangrijpende video-column haar ervaringen als long-COVID patiënt. Hierin vroeg zij om duurzame aandacht en informatie en begeleiding voor patiënten die de langdurige beperkingen van COVID moeten ervaren. Deze column diende als brug naar het tweede thema, die van maatschappelijke betrokkenheid. Jet Bussemaker (RV&S, LUMC) ging in op het werk van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving om al vroeg in de pandemie mee te denken met het beleid, en te wijzen op hoe we kunnen komen tot een veerkrachtige samenleving waarin het onder meer gaat over kwaliteit van leven in plaats van overleven. Hester van de Bovenkamp (EUR) liet zien hoe het voor cliëntenvertegenwoordigers in deze crisis niet gemakkelijk was om mee te praten, mede als gevolg van al bestaande knelpunten en de eigen houding van raden ten opzichte van de crisis-organisatie. Tegelijkertijd wees ze op sommige mooie voorbeelden waarin cliëntenraden actief bijdroegen aan humanere zorg, bijvoorbeeld waar het ging om bezoekersregelingen.
Na de pauze volgde het derde thema, professionals aan het roer. Diederik Gommers (Erasmus MC, NVIC) nam ons mee in zijn ervaringen tijdens de pandemie. Hij wees onder meer op het realiseren van het Draaiboek code zwart als een belangrijk moment. Iris Wallenburg (EUR) nam het perspectief van de verpleegkundigen. Zij benadrukte de strijd voor erkenning die tijdens de pandemie gestreden leek, maar nu alweer wat afbrokkelt. Volgens Iris is het van groot belang om te werken aan nieuwe vormen van erkennen en waarderen van verpleegkundig werk, het liefst samen met verpleegkundigen zelf. Kim Putters (EUR, SCP) gaf daarna in zijn video-column zicht op bredere maatschappelijke aspecten van de ‘meervoudige’ crisis en het belang van het goed organiseren van de rol van kennis richting besluitvorming en beleid. Een panel met daarin Saskia Baas (Philadelphia Zorg, ex. DPG GGD Rotterdam Rijnmond), Diederik Gommers en Karin Kalthoff (Zorgbelang Inclusief) liet vervolgens samen met het aanwezig publiek haar licht schijnen op de vele vragen en thema’s die door de sprekers opgeworpen waren. We eindigen ons symposium zo met meer vragen dan antwoorden, maar dat de pandemie zelf, net zoals de opgetuigde crisis-organisatie, bestaande fundamentele vraagstukken over ons zorgstelsel versterkt (zoals het plannen en verdelen van zorg in contrast met competitie en concurrentie) als wel nieuwe opwerpt (zoals het leren omgaan met uitgestelde zorg, of hoe weerbaar te zijn voor pandemieën) is mogelijk de belangrijkste les van de middag.
Op het moment lijkt de pandemie in rustiger water, maar de maatschappelijke discussie en de effecten op de zorg zullen nog lang bij ons zijn. In het aanstaand jaar zullen wij met ons onderzoek de organisatie van zorg in relatie tot COVID blijven volgen. We zijn de participanten in ons onderzoek, de sprekers en het publiek tijdens het symposium en onze financiers ZonMw en NWO die dit onderzoek mede mogelijk gemaakt hebben allen zeer erkentelijk voor hun hulp.
Het symposium “Dansen met een virus?” is in haar geheel terug te zien op: https://youtu.be/7wZ9eoUzdFQ
© fotografie: Michelle Muus
