Dialoog biedt snelste uitweg uit de crisis
2022 belooft een mooi jaar vol goede gesprekken te worden. Velen pleiten deze dagen voor meer dialoog, vaak in reactie op de coronacrisis. Soms doen mensen gelijk een voorzet, waar het gesprek over zou moeten gaan. Bijvoorbeeld over de vrijheid van het individu versus het belang van de samenleving. Of over de oplossingen op korte termijn (vaccineren!) versus structurele veranderingen op lange termijn (onze levensstijl!). Om onze samenleving gezond en veerkrachtig te houden, stel ik voor zoveel mogelijk ruimte te creëren en alert te blijven op oneigenlijke tegenstellingen. Ik licht het toe.
Ten eerste vindt niemand het leuk om in de agenda van de ander te worden gemanoeuvreerd. Mensen willen zelf bepalen waarover zij het gesprek met elkaar opzoeken, zelfs (of misschien juist) als het om corona gaat. De eigen vragen zijn vaak het meest prangend: Wie zorgt er voor mij? Wat kan ik bijdragen? Wie kan ik vertrouwen? Ten tweede ontaarden gesprekken over tegenstellingen vaak in debatten, waarin we elkaar proberen te overtuigen. Veel mensen zijn debat-moe. Zij hebben genoeg van de polarisatie, verharding van standpunten en escalaties van verbaal of fysiek geweld.
Polarisatie is op zichzelf nuttig en kan tot positieve verandering leiden. Mensen bewegen zich immers voortdurend tussen polariteiten. Zoals enerzijds autonoom willen zijn, jezelf mogen zijn en anderzijds deel willen zijn van een geheel, je verbonden weten. Polarisatie maakt duidelijk wat er echt toe doet voor mensen, wat voor hen van waarde is en wat in het geding is. Om echter voorbij de (ogenschijnlijke) tegenstellingen te komen, is polarisatie niet genoeg. Daarvoor leent de dialoog zich beter. In dialoog ontstaat ruimte om vanuit gelijkwaardigheid onderliggende vragen te bespreken. Wat maakt dat ik de overheid, de wetenschapper of de farmaceut niet vertrouw? Welke kennis, normen en waarden breng ik mee, waarvan ik wil dat anderen deze zien en erkennen? We zien mooie voorbeelden. Bijvoorbeeld rondom het vaccineren tegen COVID als zorgverleners de dialoog opzoeken op straat, tijdens momenten van thuiszorg, in de spreekkamers van huisartsen en verloskundigen en aan de TwijfelTelefoon. Of in het traject ‘Wat is jouw idee’, dat de rijksoverheid organiseerde om zichtbaar te maken wat mensen wilden behouden of juist vernieuwen na de crisis.
De kunst van een dialoog is om het gesprek zo te voeren dat twee perspectieven naast elkaar mogen bestaan, ook al lijken ze elkaar uit te sluiten. Het invoeren van 2G geeft vrijheid én zorgt voor onvrijheid. Het sluiten van scholen geeft duidelijkheid én leidt tot onzekerheid. De dialoog maakt het mogelijk de schijnbare tegenstelling uit te houden en zo in verbinding te blijven.
De kern van een dialoog is, dat deelnemers de intentie hebben om hun eigen perspectief te verbreden door zich in dat van een ander te verplaatsen. Samen gaan we op zoek in het gesprek. Op basis van de gedachten, gevoelens en verlangens die de verschillende gesprekspartners meebrengen. Een goede dialoog ontstaat als mensen deze ruimte ervaren. Maar om écht te begrijpen, te voelen en te ervaren dat er een andere visie op de wereld mogelijk is dan jouw eigen, is wel een belangrijke stap nodig. Namelijk dat je bereid bent om je eigen mening op te schorten, en van mens tot mens, op basis van gelijkwaardigheid in gesprek te gaan met de ander.
Om ruimte te maken in het gesprek, zullen we daarom eerst ruimte moeten maken in onszelf. Ruimte voor het perspectief van een ander, ook lijkt ons dat op het eerste gezicht onzin of zelfs gevaarlijk of verwerpelijk.
De dialoog moet geen trucje zijn, om toch onze eigen overtuiging te laten ‘winnen’. De dialoog werkt alleen als we accepteren dat het perspectief van de ander voor diegene net zo waar is, als ons eigen perspectief voor onszelf. De dialoog vraagt bescheidenheid en de erkenning dat er geen zekere oplossingen zijn. De dialoog gaat gepaard met onzekerheid en ongemak, omdat het eerst trager lijkt te gaan.
Die ‘nadelen’ van de dialoog zullen we moeten opzoeken, inzetten en uithouden, vanuit het besef van een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor een groter belang. De verbinding op dat grotere belang stelt ons in staat boven ons eigen belang uit te stijgen, waarmee nieuwe, ongedachte oplossingen in zicht komen. Nu het gesprek soms dreigt vast te lopen, krijgen we misschien het snelst zicht op betere tijden door de vertraging in de dialoog.
