Ga met elkaar in risicodialoog!

We waren verheugd met het nieuwe boek van Martin van Staveren en zochten het gesprek met hem op.

• Wil je inkijkje in het boek? Klik hier
• Wil je meer achtergrondinformatie of het boek bestellen? Klik dan hier.

Wat maakte dat je dit boek wilde schrijven? Je schreef immers ook al het boek Iedereen Risicoleider?

Ja, dat klopt. Iedereen Risicoleider voltooide ik aan het begin van de pandemie, in het voorjaar van 2020. We werden toen allemaal keihard geconfronteerd met de grenzen van maakbaarheid en beheersing.
Over het coronavirus was nog heel veel onzeker en er ontstonden vele maatschappelijke dilemma’s. Niemand had de ultieme wijsheid in pacht. Eén ding was en bleef ook na de pandemie helder voor me: louter meer van hetzelfde, vaak instrumenteel risicomanagement, dát werkt niet meer.

Risicoleiderschap tonen zie ik als het doelbewust durven omgaan met onzekerheden en risico’s. En trouwens ook met de kansen die onzekerheden soms bieden.

Risicoleiderschap is een alternatieve benadering voor het gangbare risicomanagement. Het blijkt vooral waardevol als zaken complex en onzeker zijn, iets wat in de gezondheidszorg een gegeven is. Soms reageert een patiënt immers onverwacht gunstig op een behandeling, wat effect heeft op de vervolgstappen in de behandeling.

Risicoleiderschap sluit ook naadloos aan op het in de zorg veel toegepaste moreel beraad. Daarin spelen onzekerheden meestal een grote rol. Zo heb ik een GGZ-instelling begeleid met het ontwikkelen van risicogestuurd moreel beraad. Het ging daarbij om de veiligheid van autistische cliënten. Niet alleen binnen ziekenhuizen maar ook binnen bijvoorbeeld zorginstellingen en revalidatiecentra ervaar ik enthousiasme voor andere manieren van omgaan met risico’s. Of denk aan een gesprek met een groep inwoners, dat levert heel andere inzichten op om de diensten van een GGD te verbeteren.

Een van de vaardigheden voor risicoleiderschap – dit lijkt een open deur – is het stellen van vragen. Bij voorkeur in wat ik wel ‘een grenzeloze dialoog’ noem. In het voorjaar van 2021 schreef ik hier al een blog over op dit platform: Dit helpt bij goede zorg: de grenzeloze risicodialoog

De afgelopen paar jaar ervaarde ik telkens weer, zowel binnen als buiten de zorg, hoe waardevol het willen en kunnen voeren van een dialoog is. Temeer als het over iets gevoeligs als risico’s gaat. Risico’s gaan gepaard met gevoelens van onzekerheid en angst voor wat kan komen en wat je eigenlijk niet wil. Het inschatten van risico’s wordt zo mede bepaald door emoties, bewust of onbewust. Dit maakt het voeren van een dialoog voor veel mensen soms onwennig, uitdagend. Een structuur in het gesprek kan dan helpen om de verschillende perspectieven die er altijd zijn te verhelderen en te onderzoeken.

De structuur voor de risicodialoog ontstond stap voor stap en kreeg uiteindelijk vorm in drie ogenschijnlijk eenvoudige vragen. Ik beschreef deze DOD-vragen, die nu de essentie van mijn nieuwe boek vormen, al in het blog uit 2021:

1. Welk Doel streven we na in dit gesprek? Zie dit doel breed, het kan variëren van een strategisch samenwerkingsdoel van zorginstellingen in de regio tot het gezondheidsdoel van een individuele patiënt.
2. Wat is hierbij Onzeker? Onzekerheden kunnen zich voordoen als risico’s met negatieve gevolgen, of als kansen met positieve gevolgen voor het doel.
3. Wat staat ons te Doen? Kunnen we de risico’s verkleinen, de oorzaken aanpakken of de gevolgen beperken? Of omarmen we het risico door het te accepteren? Bijvoorbeeld omdat maatregelen vervelende bijeffecten hebben?

Om m’n uitgebreide antwoord op de vraag samen te vatten: ik schreef het boek Risicodialoog vanwege de ervaren waarde van deze structuur in de praktijk én omdat er nog helemaal geen boek over dit specifieke onderwerp was. Zie dit nieuwe boek als een verdieping van risicoleiderschap, helemaal gericht op het voeren van het goede gesprek, het stellen van open vragen en het samen verkennen van waardevolle inzichten, die wellicht antwoorden opleveren.

Wat hoop je met dit boek teweeg te brengen? Welke verandering streef je na?

Wat ik hartgrondig hoop is dat Risicodialoog helpt risicomanagement weer ‘terug in het hok’ te krijgen. Ik zie zoveel organisaties, in tal van sectoren, waarin het klassieke risicomanagement gericht op beheersing van risico’s is uit uitgegroeid tot een papieren tijger. De benamingen die ik hoor variëren van ‘corvee’ tot ‘wortelkanaalbehandeling’, noodzakelijk maar verre van prettig.

Terwijl in mijn ogen het expliciet, realistisch en gestructureerd omgaan met onzekerheden iets zou moeten zijn wat een normale routine is, ingebakken in het dagelijkse werk en de dagelijkse gesprekken. Dus zonder het hele administratie-, controle- en verantwoordingscircus dat het in de loop van de jaren is geworden, ook in zorginstellingen

Wat ik nastreef is dat de drie DOD-vragen expliciet gesteld gaan worden in de bestaande, gangbare gesprekken en overleggen. Dus tussen verpleegkundigen, artsen en patiënten, tussen de medische staf en bedrijfsvoering, in afdelingsoverleggen, binnen de Raad van Bestuur en managementteams, in de overleggen met toezichthouders en leveranciers. Zo wordt verantwoord omgaan met risico’s en kansen gewoon een gewoonte.

Als het voor bepaalde risico’s écht nodig is, dan kunnen de DOD-vragen altijd nog worden verdiept met het gangbare risicomanagement. Denk aan de PRI (Prospectieve Risico-Inventarisatie), waarmee risico’s en gevaren binnen zorgprocessen vooraf in kaart worden gebracht en zo nodig van maatregelen worden voorzien.

Mijn pleidooi is om voor het beter omgaan met risico’s eenvoudig te beginnen met de DOD-aanpak. Maak het pas ingewikkeld als het nodig is en naar verwachting meerwaarde oplevert. In de praktijk kom ik veel het omgekeerde tegen, waarbij het o zo goedbedoelde risicomanagement strandt in schoonheid.

Hoe kan de risicodialoog zorgverleners ondersteunen en bijdragen aan goede zorg?

Mooie vraag. Bijvoorbeeld door met een risicodialoog te verkennen wat ‘goede zorg’ eigenlijk betekent, voor zowel de patiënt als voor de verpleegkundigen, de artsen en de zorginstelling.

Is goede zorg simpel het dagelijkse praatje bij het bed, het vullen van de roosters in tijden van personeelsschaarste of het jaarlijkse rapport voor de gemeente, het voldoen aan alle protocollen, of juist het durven afwijken van een rooster of protocol, omdat de specifieke situatie er om vraagt? Alleen al uit deze vraag ontkiemen waarschijnlijk verschillende doelen en bijbehorende standpunten, met heel eigen risico’s, kansen en handelingsperspectieven.

Ook vermoed ik dat ‘goede zorg’ geen constante is, maar sterk afhangt van de context en specifieke situatie. Het willen bijdragen aan goede zorg vraagt dus continu onderhoud, het is een werkwoord.

Nu besef ik me dat door de structurele personeelsschaarste en de torenhoge verwachtingen uit de samenleving er helemaal geen tijd is om dagelijks uitgebreid ‘in risicodialoog’ te gaan. Dat hoeft ook helemaal niet.

Volgens mij helpt alleen al het denken vanuit de risicodialoog zorgverleners. Omgaan met alle dagelijkse risico’s en kansen blijft behapbaar door steeds weer de drie DOD-vragen te stellen. Hardop of desnoods alleen maar in gedachten: wat is hier het Doel, wat is daarbij Onzeker en wat te Doen? Met als resultaat: dít is goede zorg!